ตามหลักการที่พระพุทธเจ้าและพระอรรถกถาจารย์ได้วางไว้เราสามารถทราบอารมณ์ของวิปัสสนาได้ด้วยการไล่ตามวิถีจิตไปตามกฎเกณฑ์และตามหลักฐานซึ่งจะพบว่ามีทั้งปรมัตถ์และบัญญัตติเป็นอารมณ์กล่าวคือเมื่